ԱՐԵՎՄՏԱՀԱՅ ՌՈՄԱՆՏԻԿԱԿԱՆ ՊԱՏՄԱՎԵՊԻ ԺԱՆՐԱՅԻՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

##article.authors##

  • Լևոն (Ներսեհ վարդապետ) Ալոյան ԵՊՀ

DOI-:

https://doi.org/10.24234/journalforarmenianstudies.v1i68.150

Հիմնաբառեր-:

պատմավեպ, ռոմանտիզմ, ժանրային առանձնահատկություններ, Ծերենց, կերպարակերտում, աղբյուրագիտություն, պատմահամեմատություն, լեզվաոճական առանձնահատկություններ

Վերացական

Սույն հոդվածի նպատակն է քննել արևմտահայ ռոմանտիկական պատմավեպի ժանրային առանձնահատկությունները և համապարփակ անդրադարձ կատարել ժանրի ստեղծմանը:

Հոդվածի խնդիրն է ուշադրություն դարձնել ոչ միայն պատմական փաստի և նրանից բխեցված գեղարվեստական իրականության փոխհարաբերության հարցին, այլև ժանրի հիմնադիր Ծերենցի՝ պատմության և արդիականության նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքին ու հայացքներին, նրա գեղարվեստական երևակայության առանձնահատկություններին, կենսական փաստը գեղարվեստականի փոխանցելու վարպետությանը:

Կատարված ուսումնասիրության արդյունքում կարելի է փաստել, որ Ծերենցը, դիմելով պատմական անցյալին և վերաիմաստավորելով այն ներկայի ու ապագայի տեսակետից, հանդիսացել է պատմավեպի ժանրի հիմնադիրը: Նա իր երեք պատմավեպերի ստեղծման համար օգտվել է հայ պատմիչների աշխատություններից՝  պահպանելով ստեղծագործական ինքնուրույնություն, առանց արդիականացնելու պատմությունը: Իր գաղափարները հաջողությամբ մարմնավորել է կոնկրետ մարդկային կերպարներում, կերտել ոչ միայն հայրենասեր, դրական կերպարներ, այլև քննադատել է դավաճան ու ազգադավ նախարարներին: Ծերենցի՝ տարբեր պատմաշրջաններ ընդգրկող վեպերը լեզվաարտահայտչական տեսակետից ունեն ակնհայտ նմանություններ թե՛ իրենց թեմատիկայով, թե՛ շոշափած գաղափարներով, թե՛ լեզվի և ոճավորման արվեստի օգտագործած հնարներով և թե՛ տիպականացման արվեստի բնորոշ կողմերով: Նրա խոսքարվեստի ամենաբնորոշ հատկանիշը հնաբանությունն է:

Հղումներ

Alishan Gh., GAT' /Archives of the State Museum of Literature and Art after Yeghishe Charents (hereafter ASMLAYC)/, Tserents’s Collection, No. 2/21.

Aloyan L. (N. Abgh.) (2021), Knoj kerpavorowmy' C'erenci veperowm /Representation of Women in Tserents’s Novels/, Literary Studies Journal, vol. 29, 2021–2, Yerevan, pp. 15–35.

Aloyan L. (N. Abgh.) (2022), Davatwannery' C'erenci patmaveperowm /Traitors in Tserents’s Historical Novels/, “Gitakan Artsakh”, №. 2(13), Yerevan, pp. 141–155. DOI: https://doi.org/10.52063/25792652-2022.2.13-141

Aloyan L. (N. Abgh.) (2022), C'erenci patmaveperi lezvaotwakan ar'and'nahatkowt'yownnery' /Stylistic Features of Tserents’s Historical Novels/, “Kachar” Scientific Journal, №. 1, Yerevan, pp. 52–69.

Aloyan L. (N. Abgh.) (2023), C'erenci patmaveperi aghbyowragitakan qnnowt'yown /Source Study Analysis of Tserents’s Historical Novels/, Literary Studies Journal, vol. 36, №. 1, Yerevan, pp. 54–75.

Aghayan Gh. (1963), Erkeri jhoghovac'ow /Collected Works/, vol. 4, Yerevan, Haypethrat ed.

Avetisyan Z. (1986), Hay patmavepi poetikan /Poetics of the Armenian Historical Novel/, Yerevan, Armenian SSR Academy of Sciences ed.

Arpiaryan A. (1987), Erker /Works/, Library of Armenian Classics, Yerevan, “Soviet Writer” ed.

Ghegamyan H. (1880), C'erenci Erkownq T'. darow /Tserents’s Creative Works of the 19th Century/, “Pordz” Journal, Tiflis, Fourth Year, №. 8–9, pp. 199–225.

Eremyan S. (1914), Azgayin de'mqer, Grage't hayer /National Figures. Armenian Writers/, 5th Series, Venice, Saint-Lazare Mekhitarists ed.

Yeghishe (1861), Vasn Vardanay ev Hayoc paterazmin /On Vardan and the Armenian War/, Moscow, Lazarian Seminary Press ed.

Zakaryan T. (1888), Nshanawor vipasan Yovse'p' Shishmaneanc (C'erenc) /The Notable Novelist Hovsep Shishmanyants (Tserents)/, Araks, Book B, Petersburg, pp. 106–123.

Tumanyan H. (1951), Erkeri jhoghovac'ow, Qnnadatowt'yown & hraparakaxosowt'yown 1892-1921 /Collected Works, Criticism and Publicism 1892–1921/, vol. 4, Yerevan, Haypethrat ed.

Leo (1904), R'owsahayoc grakanowt'iwny' skzbic minchew mer o'rery' /Literature of Russian Armenians from the Beginning to Our Days/, Venice, Saint-Lazare Mekhitarists ed.

Leo (1901), Matenaxosowt'yown, Mowracan. R'owzan kam Hayrenaser o'riord /Bibliography, Muratsan. Ruzan or the Patriotic Maiden/. A Historical Drama in 5 Acts. Theater Collection, (1900), №. 1, “Murch” Literary, Tiflis, Public and Political Monthly, March, №. 3, pp. 194–201.

Leo (1989), Erkeri jhoghovac'ow /Collected Works/, vol. 9, Yerevan, Soviet Writer ed.

“C'aghik” /“Tsaghik”/ (1861), “Handes tasno'rya” /“Ten-Daily Journal”/, Smyrna, Introduction, vol. 1, series 1, №. 1, July 1, pp. 1–2.

Tserents (1957), Erker /Works/, Yerevan, Haypethrat ed.

Tserents (1870), Y. Shishmaneani hratarakowt'ean hawaqmownq /Collection published by H. Shishmanyan/, vol. 1, Constantinople, R. Y. Kyurkjian ed.

Tserents, Qnnakan hayoc patmowt'yown M. Garagashyani, kam manavand՝ qandoghakan hayoc patmowt'yown nowyn heghinakin /Critical Armenian History by M. Garagashyan, or especially Destructive Armenian History by the same author/, ASMLAYC, Tserents’s Collection, No. 12/1.

Muratsan (1976), Erkeri jhoghovac'ow /Collected Works/, vol. 3, Yerevan, “Hayastan” ed.

Muratsan (1965), Erkeri jhoghovac'ow /Collected Works/, vol. 7, Yerevan, “Hayastan” ed.

Shirvanzade (1961), Erkeri jhoghovac'ow /Collected Works/, vol. 8, Yerevan, Haypethrat ed.

Palasanyan St. (Grich) (1879), Matenaxo'sowt'iwn /Bibliography/, Pordz Journal, Tiflis, Third Year, February, №. 2, pp. 126–145.

Paronyan H. (1979), Erker /Works/, Library of Armenian Classics, Yerevan, “Soviet Writer” ed.

Partizuni V. (1956), Mowracan keanqy' ew steghc'agorc'owt'yowny' /Muratsan: Life and Works/, Yerevan, Haypethrat ed.

Sarinyan S. N. (1966), Haykakan r'omantizm /Armenian Romanticism/, Yerevan, Armenian SSR Academy of Sciences ed.

Terteryan A. (1960), Erker /Works/, Yerevan, Haypethrat ed.

Raffi (1881), Im y'nt'ercoghnerin /To My Readers/, “Mshak” Weekly, Tiflis, Tenth Year, July 17, №. 131, pp. 1–2.

Raffi (1958), Grakanowt'yan masin /On Literature/, Yerevan, Armenian SSR Academy of Sciences ed.

Raffi (1956), Erkeri jhoghovac'ow /Collected Works/, vol. 5, Yerevan, Haypethrat ed.

Raffi (2021), Samvel /Samvel/: A Historical Novel, Yerevan, “Antares” ed.

Raffi (1959), Erkeri jhoghovac'ow /Collected Works/, vol. 10, Yerevan, Haypethrat ed.

Oshakan Y. (1986), Hamapatker arewmtahay grakanowt'ean /Overview of Western Armenian Literature/, vol. 4, Jerusalem, Srbots Hakobeants ed.

Otyan Y. (1893), Yovse'p' Shishmanean (C'erenc) /Hovsep Shishmanyan (Tserents)/, “Masis” Newspaper, Constantinople, June 26, 42nd Year, №. 3997.

Հրապարակված

2025-06-29