ՄԱՇՏՈՑՅԱՆ ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆԻ Հմր 7639 ՁԵՌԱԳՐԻ ԱՎԵՏԱՐԱՆԻՉՆԵՐԻ ԴԻՄԱՆԿԱՐՆԵՐԻ ԵՒ ՆՐԱՆՑ ԱՆՎԱՆԱԹԵՐԹԵՐԻ ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱԿԱՆ ՀԱՐԴԱՐԱՆՔԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
DOI-:
https://doi.org/10.24234/journalforarmenianstudies.v2i69.177Հիմնաբառեր-:
Մատենադարանի հավաքածու, Նոր Ջուղայի մանրանկարչական դպրոց, Նոր Ջուղա, Հակոբ Ջուղայեցի, Ավետարան, ավետարանիչ, անվանաթերթ, մանրանկարՎերացական
Պատմական, աստվածաբանական, բանասիրական, բնագիտական, իրավական և մի շարք այլ ոլորտներին առնչվող նյութերի բացառիկ շտեմարան են Մաշտոցյան Մատենադարանում (այսուհետ` ՄՄ) հանգրվանած ձեռագիր մատյանները, որոնք ուսումնասիրման անսպառ նյութ են հետազոտողների համար: Արվեստաբանական ուսումնասիրությունները մեծավ մասամբ նվիրվում են հայկական ձեռագրերի գեղարվեստական հարդարանքի քննությանը, որոնք գերազանցապես առնչվում են հայկական մանրանկարչության վաղ և զարգացած փուլին, մինչդեռ պակաս կարևոր չեն նաև ուշ միջնադարում ստեղծված ձեռագիր մատյանները:
Պատմական տեսանկյունից ուշ միջնադարը ևս բարենպաստ ժամանակաշրջան չէր արվեստի զարգացման համար. պետականությունից զրկված հայ ժողովուրդը գտնվում էր Սեֆյան Պարսկաստանի և Թուրքիայի կողմից հրահրվող պատերազմների բովում: Այսպիսով, նրանց միջև հերթական պատերազմը հանգեցրեց 1604 թ. Նախիջևանի շրջանի Ջուղա բնակավայրից և հարակից շրջաններից հայ ժողովրդի բռնագաղթին. «Ի սարասուր ձմեռնացեալ վերջի դարուցս թագաւորն Պարսից շարժեցաւ ըստ պատշաճին իւրոյ ի վերայ մեր ազգ//իս. Աւերեաց զտունս Հայոց, առեալ զՀայքս, ժողովելով տարերացս արմատախիլ արար և եբեր մինչ ի վիճակն և աստ նաւահանգիստ արար և բնակեցոյց: Եւ սկսաք շինել զտունս և զեկեղեցիս բարձրագոյն և պայծառ քան զառաջինն: Եղաք նոր քաղաք և կոչեցաւ անուն Նոր Ջուղայ» (ՄՄ Հմր 7639; Հակոբյան Վ., Հովհաննիսյան Ա. 1974):
Թեպետ հայոց պատմության այս դժվարին ժամանակներին, Նոր Ջուղայում հաստատված հայ վարպետները զբաղվել են եկեղեցաշինությամբ, գրել ու նկարազարդել տասնյակ ձեռագիր մատյաններ: Այս գրչության կենտրոնի մասին համառոտ ներկայացրել է Նոր Ջուղայի Սբ Ամենափրկիչ վանքի թանգարան-տպարանի երկարամյա տնօրեն, նորջուղայեցի պատմաբան և բանասեր Լևոն Մինասյանը (Մինասյան Լ., 1991), իսկ Նոր Ջուղայում գրված ձեռագրերի մասին արվեստաբանական տեսանկյունից բազմիցս անդրադարձել է Միքայել Առաքելյանը (Առաքելյան Մ., 2008): Հակոբ Ջուղայեցու նկարազարդած մի Ավետարանի մասին հրատարակվել է կատալոգ-ուսումնասիրություն (Greenwood T., Vardanyan E., 2006): Հատկանշական է շեշտել, որ նշանավոր ծաղկող Հակոբ Ջուղայեցու մասին մի ստվարածավալ աշխատություն հրատարակել է արվեստաբան Իրինա Դրամփյանը (Дрампян И., 2008; Դրամփյան Ի., 1971): Նրա աշխատանքում համառոտ անդրադարձ է եղել նաև սույն ձեռագրի ոճական առանձնահատկություններին: Թեպետ արվեստաբան Դրամփյանի հիմնարար ուսումնասիրությանը, սույն հետազոտության խնդիրը Հակոբ Ջուղայեցուն վերագրվող ՄՄ 7639 ձեռագրի ավետարանիչների դիմանկարների և անվանաթերթերի գեղարվեստական հարդարանքի առավել ընդարձակ նկարագրություն-քննությունն է: Այս ուսումնասիրության մեջ ընդգրկված չեն Ջուղայեցուն վերագրվող մյուս ձեռագրերում պատկերված ավետարանիչների դիմանկարները, քանի որ նպատակ ունենք հետագայում մանրամասն անդրադառնալ դրանց ոճական առանձնահատկություններին:
Հղումներ
Araqelyan M. (2008), Patkerazard Avetaranneri owsowmnasirowt'yowny' Nor Jowghayi dproci shrjanakanerowm /The Study of the Illustrated Gospels within the Framework of the New Julfa School/, The Bulletin of Matenadaran, No 18.
Beglaryan S. (2022), T'oros Taronacow manrankarneri patkeragrowt'yan mariamabanakan henqy' /The mariological basis of T‘oros Taronats‘i’s iconography/, The Bulletin of Matenadaran, No 33.
Dramp'yan I. (1971), Hakob Jowghayecow manrankarneri patkeragrowt'yowny' /The iconography of Hakob Jughayetsi's miniatures/, The Bulletin of Matenadaran, No 10.
Eganyan Ō., Zeyt'unyan A., Ant'abyan P'. (1965), Cowcak d'er'agrac Mashtoci anvan Matenadarani /Catalogue of Armenian Manuscripts of Mashtots Matenadaran/, vol. A, Publishing House of the Academy of Sciences of the Armenian SSR., Yerevan.
Eganyan Ō., Zeyt'unyan A., Ant'abyan P'. (1970), Cowcak d'er'agrac Mashtoci anvan Matenadarani /Catalogue of Armenian Manuscripts of Mashtots Matenadaran/, vol. B, Publishing House of the Armenian Academy of Sciences.
Hakobyan V., Hovhannisyan A. (1974), Hayeren d'er'agreri JhE' dari hishatakaranner (1601-1620 t't'.) /Colophons of Armenian manuscripts of the 17th century (1601-1620)/, Vol. A, Publishing House of the Academy of Sciences of the Armenian SSH, Yerevan.
Minasyan L. (1991), Grchowt'yan arvesty' Nor Jowghayowm /The Art of Writing in New Julfa/, Printing House of the Holy Savior Monastery, New Julfa.
Greenwood T., Vardanyan E. (2006), Hakob's Gospels: The Life and Work of an Armenian Artist of the Sixteenth Century, publisher: Sam Fogg, University of Michigan.
Drampjan I. (2008), Akop Dzhugaetsi /Akop Dzhugajeci/, Yerevan, “Gitutjun” publishing NAN RA.
Նկարների ցանկ
Նկ. 1. Մատթեոս ավետարանչի դիմանկարը և անվանաթերթը, ՄՄ 7639, 1610 թ., Նոր Ջուղա, 73բ-74ա (լուսանկարը` ՄՄ):
Նկ. 2. Մարկոս ավետարանչի դիմանկարը և անվանաթերթը, ՄՄ 7639, 1610 թ., Նոր Ջուղա, 137բ-138ա (լուսանկարը` ՄՄ):
Նկ. 3. Ղուկաս ավետարանչի դիմանկարը և անվանաթերթը, ՄՄ 7639, 1610 թ., Նոր Ջուղա, 179բ-180ա (լուսանկարը` ՄՄ):
Նկ. 4. Հովհաննես ավետարանչի դիմանկարը և անվանաթերթը, ՄՄ 7639, 1610 թ., Նոր Ջուղա, 245բ-246ա (լուսանկարը` ՄՄ):
##submission.downloads##
Հրապարակված
Թողարկում
Բաժին
Արտոնագհր
Copyright (c) 2025 Greta GASPARYAN
Այս աշխատանքն արտոնագրված է որպես a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
